ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ-ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ: 5-0
Ποιοί σκοτώνουν τόν Ὃμηρο καί τήν γλῶσσα μας
Διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας κανείς τα Ομηρικά ΄Επη,
καταλήγει αβίαστα σε εντελώς δικά του συμπεράσματα, τόσο γιά τον
Όμηρο, όσο και γιά τα αφηγούμενα στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Είναι
όλα συναρπαστικά και αυταπόδεικτα.
Οι περισσότεροι μέχρι σήμερα ομηριστές και φιλόλογοι
αιχμαλωτίζονται επιδερμικά από το μεγαλείο των Ομηρικών στίχων, οι
οποίοι κυριολεκτικώς εξεπαίδευσαν την οικουμένη, και επιδίδονται σε
κλασικές αναλύσεις και διαπιστώσεις των μοναδικών αυτών ποιημάτων,
χωρίς να εισέρχονται στην ουσία των πραγμάτων, καταντώντας έτσι το
συγκλονιστικό αρχαίο γεγονός του Τρωικού πολέμου και των περιπλανήσεων
του Οδυσσέα σε ένα ανούσιο σχολαστικισμό, εν πολλοίς άχρηστο, που ωθεί
την σπουδάζουσα νεολαία στην απαρέσκεια του Ομήρου.
Όμως, τα ομηρικά ποιήματα δεν υπόκεινται σε φορμαλιστικές
αναλύσεις. Το περιεχόμενό τους ξεκινά από την Γη και αγγίζει το
Σύμπαν. Κι αυτό δεν είναι υπερβολή.
Εντοπίζοντας το ενδιαφέρον μας στην Οδύσσεια, θα ήθελα να σταθώ
γιά λίγο σ’ αυτό το μεγαλοπρεπές ποίημα, το τόσο γοητευτικό και
θελκτικό, το πλήρες ζωής, κινήσεως και θρησκευτικής ευλάβειας, αλλά
και μεγαλοφυούς πλοκής, ώστε να το καθιστούν το αξεπέραστο προοίμιο
της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Έπη έχουν υπάρξει πολλά, τόσο στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, όσο
και στους διαφόρους λαούς της Γης. Αλλά ποιός συζητεί, παρακαλώ, γιά
το κινέζικο “Σι-Κιγκ” του Κομφουκίου. Ποιός συζητεί σήμερα και ποιός
εμπνέεται από το ασσυροβαβυλωνιακό έπος του “Γιλγαμές”, ή γιά τον
πάπυρο με τους άθλους του Ραμσή Β΄, ή γιά τον “Ύμνο της Δεβώρας” του
ποιητού Πενχαούρ, το αρχαιότατο αυτό γραπτό μνημείο του Ιουδαϊσμού;
Ποιός ασχολείται με την ινδική ποίηση των “Βέδας” και των
“Μαχαραβάτα” και των “Ραμανάγια”, που αφηγείται, όπως η Οδύσσεια, την
αιωνία αγάπη και την ακλόνητη πίστη μιάς συζύγου, της Σίτας, την οποία
αρπάζουν από τον Ράμα;
Το σύμβολο του δυτικού κόσμου γιά την πιστότητα της γυναίκας,
είναι μόνον η Οδύσσεια και ειδικότερα η Πηνελόπη, που είναι μάλιστα
προσφιλέστατο ευρωπαϊκό όνομα, όπως γιά παράδειγμα το σεξικό και λίαν
επικερδές για τους κινηματογραφικούς παραγωγούς όνομα της Πενέλοπε
Κρούζ.
Έχουν και οι Άγγλοι, και οι Γάλλοι τα έπη τους, οι μεν τον
“Μπεοβούλφο”, που συγκεντρώνει τους αρχαιοτέρους μύθους των Γερμανικών
φύλων, οι δε το “Άσμα του Ρολλάνδου” (Romain Rolland), από τα σωζώμενα
Chansons de Geste, που περικλείουν την αρχή των Σταυροφοριών και
εμπλέκουν και τον Καρλομάγνο, αυτόν που αναιδώς και αγνωμόνως κάποιοι
Ευρωπαίοι θεωρούν ως τον… γεννήτορα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ας
μην υπήρχε το Βυζάντιο και οι αυτοκράτορές του να αναχαιτίζουν με τους
στόλους τους και τους στρατούς τους τις ορδές του Ισλάμ επί 1000
χρόνια, και θα βλέπαμε αν μπορούσε να υπάρξη ο Καρλομάγνος.
Αλλά υπάρχουν και το ισπανικό έπος του Σιντ Καμπεαντόρ, και το
ουγγρικό, και το φινλανδικό, και το σλαβικό και άλλα πολλά.
Όμως το έπος της Οδύσσειας είναι ανεπανάληπτο, ένα και μοναδικό.
Και μόνο η λέξι Odyssee, χρησιμοποιείται αφειδώς γιά την περιγραφή,
την ονομασία ή τον χαρακτηρισμό οποιουδήποτε περιπετειώδους γεγονότος
λαμβάνοντος χώρα είτε στην Γη, είτε στο διάστημα.
Βιβλία γράφονται σχεδόν επί καθημερινής βάσεως σε όλο τον κόσμο
γιά τον Όμηρο, κινηματογραφικά έργα γυρίζονται, θεατρικά έργα
παίζονται, διαλέξεις καθημερινά δίδονται, σμήνη Ελληνιστών δημιουργούν
μνημειώδη έργα εμπνεόμενοι από τον Όμηρο και, γενικώς, εκατομμύρια
άνθρωποι ασχολούνται με τα ομηρικά έπη και, κυρίως, με την Οδύσσεια,
και στο παρελθόν, και σήμερα και στο διηνεκές.
Αλλά ουδείς ασχολείται ούτε με το «Γιλγαμές» ούτε με τα «Βέδας» ούτε
με το «Ραμανάγια». Αυτά είναι δημιουργήματα καθ’ όλα αξιοσέβαστα, αλλά
προοριζόμενα για εσωτερική και μόνον κατανάλωση.
Σήμερα σε όλο τον κόσμο μιλούν γιά το «μαγικό ραβδί», στο οποίο
στηρίχθηκε η παγκόσμια παραφιλολογία των παραμυθιών, και είναι πολύ
δημοφιλής η έκφρασι «δεν έχω κανένα μαγικό ραβδί γιά να πράξω τούτο ή
εκείνο». Είναι τόσο δημοφιλής η έκφραση και βρίσκεται τόσο συχνά στα
χείλη όλων των ανθρώπων του κόσμου, όσο και η νεοπαγής «μαύρη τρύπα»
γιά τους ελλειμματικούς προϋπολογισμούς των χρεωκοπημένων κρατών.
Αλλά για μαγικό ραβδί πρώτος μίλησε ο Όμηρος. Ο Ερμής έχει χρυσό
ραβδί, είναι χρυσόρραπις, και μ’ αυτό οδηγεί τις ψυχές των νεκρών
μνηστήρων στον Άδη.
Μαγικό ραβδί έχει και η φαρμακεύτρα θεά Κίρκη και το
χρησιμοποιεί γιά να μεταμορφώση τους συντρόφους του Οδυσσέα σε
χοίρους:
«αὐτάρ ἐπεί δῶκεν τέ καί ἒκπιον, αὐτίκ’ ἒπειτα
ῥάβδω πεπληγυία κατά συφέοισιν ἒεργνυ.
(Κι αφού τους έδωκε και ήπιαν, αμέσως έπειτα
με ραβδί αφού τους έπληξε, σε χοιροστάσια τους έκλεισε)
{Οδ. κ, 237}
Αλλά και η Καλυψώ, η καλύπτουσα θεά, έχει μαγικό ραβδί, αυτή που
κράτησε τον Οδυσσέα επτά ολόκληρα χρόνια στο νησί της, και στο όγδοο
τον άφησε ελεύθερο, κατ’ εντολή των θεών, να γυρίση στην Ιθάκη,
αλλά…μέσω Φαιάκων, από την Σχερία, που βέβαια δεν βρίσκεται στην
Μεσόγειο, αλλά στον κόλπο του Μεξικού, κοντά στο Μαϊάμι, όπως θά πούμε
σέ άλλο σημείωμα.
Και η θεά Αθηνά έχει μαγικό ραβδί. Μ’ αυτό μεταμορφώνει τον
Οδυσσέα σε ψευδοεπαίτη με ελεεινή εμφάνιση λίγο πριν την
μνηστηροφονία. Έτσι όλος ο κόσμος σήμερα μπορεί και μιλάει γιά μαγικό
ραβδί. Πρώτος διδάξας ο Όμηρος.
Αλλά ας μιλήσουμε πιό ουσιαστικά γιά την Οδύσσεια, που
αποτελείται από 12.110 στίχους, οι οποίοι έχουν χωριστεί από τους
Αλεξανδρινούς σε 24 ραψωδίες, από το α έως το ω. Δεν θέλω να σταθώ στο
περιεχόμενο της μικρής αυτής Ιλιάδος, που είναι λίγο – πολύ γνωστή
στους πάντες. Αλλού θα ήθελα να επικεντρώσω την προσοχή σας.
Η μαγεία της Οδύσσειας αποκαλύπτεται ύστερα από επανειλημμένες
αναγνώσεις, όπως οι αρετές της έντεχνης μουσικής αναδεικνύονται ύστερα
από επανειλημμένες ακροάσεις.
Θα σας πώ τί είναι αυτά που πρέπει νά μάς κάνουν διαβάζουμε
συνεχώς την Οδύσσεια, όπως άλλωστε και την Ιλιάδα. Πρώτα-πρώτα η
αρχαία διάλεκτος, η λεγομένη επική. Γλώσσα πλουσία, ρυθμική, και
κινητική, πολυσύνθετη, επιστημονική, παγκόμια. Όργανο γιά την έκφρασι
του ηρωικού μύθου, δηλαδή του λόγου, που υπόκειται σε κάθε φράσι στις
απαιτήσεις του επικού μέτρου.
Μερικά ιερά τέρατα της φιλολογίας που έχουν αναδείξει οι
τελευταίοι αιώνες, και εννοώ αλλοδαπά, διότι οι ημέτεροι έχουν,
δυστυχώς, μαύρα μεσάνυχτα γιά την ουσία των ομηρικών επών,
ισχυρίζονται ότι η γλώσσα του Ομήρου είναι τεχνητή και ότι ουδέποτε
μιλήθηκε ούτε από τους Δωριείς ούτε από τους Ίωνες ούτε από τους
Αιολείς.
Όμως πρόκειται περί λάθους. Η γλώσσα των επών ήταν η
καθομιλουμένη της εποχής του Πεισιστράτου, η οποία εν συνεχεία έγινε
διά των αιώνων η καθομιλουμένη των συγχρόνων Ελλήνων, αλλά και των
Ευρωπαίων, καθώς οι τελευταίοι έχουν παραλάβει, μόνον από τον Όμηρο,
οι μεν Άγγλοι περί τις 6.000 λέξεις, οι δε Γάλλοι, Ισπανοί, Γερμανοί,
Ιταλοί κ.ά. ανάλογο αριθμό λέξεων εκ του ομηρικού λεξιλογίου, χωρίς
τις οποίες δεν θα μπορούσαν να εκφρασθούν.(Βλέπε του ιδίου Ομηρικό
λεξικό διεθνών λέξεων» εκδ. Εύανδρος καί Γεωργιάδης).
Ειδικότερα, εμείς οι σύγχρονοι Έλληνες, χρησιμοποιούμε, σύμφωνα
με ένα νέο λεξικό μου που θα κυκλοφορήσει σύντομα, 3.000 αυτούσιες
ομηρικές λέξεις, όπως π.χ. αγέρωχος, αίσχος, λαχείο, οπαδός, πάταγος,
λέσχη, έρανος, όμιλος, άγχος, μηχανή, πενθερός, ανεψιός, μασχάλη,
υποβρύχιο, ανάπηρος, αγέλαστος, ορφανός, αθάνατος, αίμα, άπιστος,
βουλευτής, γαμβρός, αδήριτος, αμείλικτος, θεσπέσιος, ισοφαρίζω και
χιλιάδες άλλες. Από τις λέξεις αυτές παράγουμε άλλες 12.500 λέξεις του
Ομήρου. Αντιλαμβάνεσθε τι σημαίνει αυτό; Χωρίς την γλώσσα του Ομήρου
δεν θα μπορούσαμε να εκφρασθούμε ούτε εμείς οι Έλληνες, ούτε οι λοιποί
Ευρωπαίοι.
Για να καταλάβετε πόσο σημαντικό είναι αυτό, αρκεί να σας πω ότι ο
Όμηρος χρησιμοποίησε περίπου 10.000 λέξεις μόνο γιά να γράψη τα
αθάνατα έπη του.
Κι έχεις και την Ρεπούση να μας λέη ότι «η αρχαία ελληνική
γλώσσα είναι νεκρή». Αλλά και οι έξι λέξεις που χρησιμοποιεί είναι
αρχαιοελληνικές. Τι τα θέλει τα ψευδή αγγελτήρια γλωσσικού θανάτου;
Η υποβλητική γλώσσα του Ομήρου προκαλεί εντύπωση. Οι λέξεις
είναι ζωντανές. Αποδίδουν θόρυβο, ήχο, αισθητική εντύπωσι χειμάρρου
και ανέμου που βρυχάται. Ιδού μερικές τυχαίες εκφράσεις:
«…ἀνέμοιο δέ δεινός ἀήτη ἱστίων ἐμβρέμεται”
(και του ανέμου η δεινή πνοή στα ιστία βρυχάται)
Και αλλού:
«…ὡς ὃτε κῦμα θοή ἐν νηί πέπησι λάβρον ὑπαί νεφέων ἀνεμοτραφές»
(έπεσε σαν το κύμα, που σε γρήγορο πλοίο πέφτει, λάβρο, κάτω από
σύννεφα, θρεμμένο από τους ανέμους).
Και ακούστε πώς αρχίζει ο μέγας Παπαδιαμάντης το διήγημά του
ΝΑΥΑΓΙΩΝ ΝΑΥΑΓΙΑ:
«Πελώριον κῦμα, λυσσωδέστερον τῶν ἂλλων, ἐκορυφώθη οὐ μακράν τῆς
ἀκτῆς, παφλάζον, μετά ροίβδου φοβεροῦ ρηγνύμενον κατά τοῦ βράχου…»
Και λίγο πιό κάτω:
«Σφοδρότατος Εὖρος εἶχεν ἀρχίσει νά φυσᾶ, ἀπό τῆς δείλης,
συρίζων λυσσωδῶς εἰς θαλάσσας και ἠπείρους, συσφίγγων καί περιελίσσων
ἐγγύθεν τά κύματα, ἐμβάλων δίνας καί στροβιλισμούς εἰς τό πέλαγος…»
Όλες αυτές οι λέξεις που χάϊδεψαν την ακοή σας, είναι ομηρικές. Μα όλες.
Ο «ροίβδος» είναι από το «ροιβδώ», που σημαίνει ρουφώ, καταπίνω με
πολύ θόρυβο και συριγμό, όπως η Χάρυβδις, όπου χρησιμοποιείται ο
ροίβδος. «Πελώριος», ή ακριβέστερα «πέλωρος» είναι ο Κύκλωπας
Πολύφημος. «Παφλάζω» σημαίνει κοχλάζω, επί σφοδρού κύματος θαλάσσης. Η
«λύσσα» είναι λέξις ομηρική, λυσσώ, λυσσώδης, όπως οι μάχες στην
Ιλιάδα. «Βράχω», σημαίνει βροντώ, κροτώ. «Εγγύθεν» είναι λέξις
ομηρική. Το εκορυφώθη είναι το ομηρικό ρήμα «κορυφόω», που προέρχεται
από το «κόρυς» = το λοφίο της περικεφαλαίας. Ο Έκτωρ είναι
«κορυθαίολος». Το κύμα είναι το ίδιο το ομηρικό «κύμα», όπως επίσης το
«ρηγνύμενον», που σημαίνει σπάσιμο, ρήγμα. «Ἐπί ρηγμήνυσι θαλάσσης»
είναι το σημείο όπου εκσπά το κύμα, η ακροθαλασσιά που λέμε. Ο «Εύρος»
είναι ένας από τους τέσσερις ομηρικούς ανέμους. Οι άλλοι άνεμοι είναι
ο «Ζέφυρος», ο «Νότος» και ο «Βορέας». «Περιελίσσω» είναι επίσης λέξις
ομηρική. «Ήπειρος» (=άπειρος) είναι λέξις ομηρική (ἀκτή ἠπείροιο)
Κατά τα άλλα είναι νεκρή η αρχαία ελληνική…
Νεκρή γλώσσα η Ομηρική…
Νεκροί είναι οι ασήμαντοι και καταφρονητέοι αυτοί άνθρωπίσκοι,
που έχουν αναλάβει εργολαβικά την γλωσσοκατεδάφιση, γιά να περάσει πιό
εύκολα η παγκοσμιοποίηση πάνω από ένα λαό αρχαίο, ιστορικό και
πολλαπλώς δοκιμαζόμενο σήμερα από τους πολιτικούς προϊσταμένους
τέτοιων ανθρώπων, οι οποίοι δεν δείχνουν κανένα σεβασμό στην γλώσσα
του Ομήρου, που χρησιμοποιεί σήμερα όλη η ανθρωπότητα.
Περιφρονήθηκε ακόμη και από τα ιερά τέρατα της φιλογογία μας, όπως για
παράδειγμα από τόν Ν. Καζαντζάκη. Αλλά περί αυτού του ανοσιουργήματος
θά μιλήσουμε σε άλλο άρθρο μας, με συγκεκριμένες περικοπές και
παραδείγματα, ώστε να αγανακτεί ακόμη και ο αδαής Έλληνας, που όμως
έχει μέσα του το γλωσσικό DNA, που του επιτρέπει να αφουγκράζεται τα
νοήματα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Γιατί η γλώσσα μας είναι
ενιαία, αδιαίρετη, διεθνής και συμπαντική.