Η φιλοσοφία του Πλάτωνα
Σκοπός του κράτους, Φύλακες και άρχοντες. Η κοινωνική διάρθρωση.
Κείμενο: Ευάγγελος Ν. Ρούσσος
Η αρετή είναι διδακτή..
Ο Πλάτων πίστευε ότι ο ανώτερος σκοπός του κράτους είναι η πνευματική και ηθική προαγωγή των πολιτών και θεωρούσε καλύτερο πολιτικό εκείνον που απέβλεπε στην από κάθε άποψη βελτίωση των συμπολιτών του. Στον ιδανικό για τον Πλάτωνα τύπο κράτους ισχύει η αρχή του καταμερισμού της εργασίας και η αρχή του ότι κάθε πολίτης κάνει την εργασία που ταιριάζει στην ιδιαίτερη φύση του. Ο πληθυσμός αυτού του κράτους απαρτίζεται από τρεις τάξεις, τους επαγγελματίες, τους φύλακες και τους άρχοντες. Η τάξη των επαγγελματιών είναι η μεγαλύτερη και με την εργασία της συντηρεί και τις άλλες. Η τάξη των φυλάκων έχει αποστολή να προστατεύει το σύνολο από εξωτερικούς εχθρούς και εσωτερικές αναστατώσεις. Η τάξη των αρχόντων, που δημιουργείται με ειδική αγωγή και αυστηρή επιλογή από την τάξη των φυλάκων, έχει αποστολή να κυβερνά.
Σύμφωνα με αυτή την προτεινόμενη κοινωνική διάρθρωση, όποιος θέλει να γίνει σωστός φύλακας, χρειάζεται διπλή αγωγή: μουσική αγωγή και γυμναστική αγωγή. Με την πρώτη, που αναφέρεται σε όλες γενικά τις πνευματικές επιδόσεις, ο φύλακας γίνεται δυνατός στη γνώση και με τη δεύτερη γίνεται δυνατός στη βούληση. Στη μουσική αγωγή ανήκει τόσο η μουσική και η ρυθμική όσο και η αυτοκυριαρχία και η γενναιότητα. Η μουσική αγωγή ολοκληρώνεται με τη γυμναστική αγωγή που ο αληθινός σκοπός της δεν είναι τόσο η αύξηση των σωματικών δυνάμεων όσο η χαλύβδωση της βούλησης. Μόνο η συνδυασμένη επίδραση της μουσικής αγωγής και της γυμναστικής αγωγής πάνω στο βουλητικό και στο λογικό μπορούν να δημιουργήσουν έναν καλό συνδυασμό αυτών των δυνάμεων της ψυχής. Το λογικό τρέφεται και δυναμώνει με την ποίηση και με την επιστήμη. Αλλά και το βουλητικό με τη μουσική και το ρυθμό μετριάζεται και εξευγενίζεται. Τελικά, μόνο με ένα όσο γίνεται πιο καλό κράμα από τα αξιώματα της μουσικής αγωγής και της γυμναστικής αγωγής μπορεί να πετύχει ο άνθρωπος την τέλεια δυνατή μόρφωση και την αρμονία του είναι του.
Για να μη χρησιμοποιούν οι φύλακες τη δύναμή τους για προσωπικά οφέλη και για να ρυθμίζεται η σκέψη και η πράξη τους με γνώμονα μόνο το καλό του συνόλου, πρέπει αυτοί να μην έχουν ιδιοκτησία. Ως πολεμιστές, θα μένουν στο στρατόπεδο και εκεί θα σιτίζονται. Η τάξη των επαγγελματιών θα τους συντηρεί. Από την τάξη των φυλάκων προέρχονται οι άρχοντες του κράτους. Η δύναμη των αρχόντων είναι απεριόριστη και υπηρετεί μόνο την κοινή ωφέλεια. Αυτοί μόνο έχουν την ευθύνη για την ευτυχία του συνόλου. Γι’ αυτό η επιλογή και η μόρφωση των αρχόντων έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία. Όποιος πρόκειται να κυβερνήσει, πρέπει να έχει στον ανώτατο βαθμό αναπτυγμένες τις αρετές που διακρίνουν τους φύλακες.
Εφόσον ο σκοπός του κράτους είναι αυτό που συμφέρει όχι στη μια ή στην άλλη τάξη αλλά στο σύνολο, εκείνος που έχει ταχθεί σ’ αυτό το σκοπό, είναι υποχρεωμένος να επαγρυπνεί, ώστε να μην εισχωρήσουν στο κράτος ούτε ο πλούτος ούτε η φτώχεια, γιατί αυτά καταστρέφουν την ενότητα του κοινωνικού συνόλου. Για τον ίδιο λόγο πρέπει να μην αφήνει να αυξάνει υπερβολικά σε πληθυσμό το κράτος. Άλλο σπουδαίο καθήκον των αρχόντων είναι η ρύθμιση της κοινωνικής στάθμης με βάση τα προτερήματα κάθε αγοριού ή κοριτσιού και με κριτήριο την ιδιαίτερη φύση του· οι άρχοντες μπορούν να μεταθέτουν τα παιδιά από μια κοινωνική τάξη σε άλλη. Το σπουδαιότερο έργο των αρχόντων παραμένει βέβαια η φροντίδα για τη συνολική αγωγή της νέας γενιάς.
Ολόκληρο το οικοδόμημα των πολιτικών ιδεών του Πλάτωνα χαρακτηρίζεται από άκρατο ιδεαλισμό, με άλλα λόγια από την πίστη στη δύναμή των ιδεών, στη διδακτή αρετή και στην έμφυτη καλοσύνη του ανθρώπου. Πρόκειται δηλαδή για μια αριστοκρατία των «φιλοσόφων-βασιλέων», που με τη σοφία τους και με το ήθος τους εκφράζουν, υποτίθεται, τις αξίες του λαού τους στον πιο υψηλό βαθμό.